Sport

Czerwiec to – przynajmniej co dwa lata – okres wzmożonego globalnego zainteresowania sportem, a zwłaszcza tą jego dyscypliną, w której 22 dorosłych mężczyzn (ostatnio również coraz więcej kobiet:) biega po murawie i próbuje, najczęściej nogą i głową (a w przypadkach ekstremalnych również ręką;), strzelić gola. Współczesny futbol to przede wszystkim taktyka, niemalże wojenna strategia przechytrzenia przeciwnika. Nie dziwią zatem słowa legendarnego trenera Liverpoolu, Billa Shankly’ego: „Futbol nie jest sprawą życia i śmierci. To coś znacznie ważniejszego”.
Trzeba jednak pamiętać, że współczesny futbol to tylko jedna z dyscyplin sportu, a jest ich przecież mnóstwo; jedne popularne, związane ściśle z marketingiem i światem biznesu, inne – marginalne, tradycyjne i regionalne.
Wszystkie jednakże odnoszą się do tego samego pojęcia oznaczanego przez wyraz sport. Słowo to jest oczywiście zapożyczeniem. Przybyło do Polski, jak również do większości krajów z Anglii, ale w Anglii nie powstało...
Skąd więc przybyło na Wyspy?
W XI wieku słowo sport przywędrowało wraz z mówiącymi po francusku Normanami dokonującymi podboju Anglii. Pierwotna wersja angielska to di//desporte, przy czym bardzo szybko nastąpił zanik wygłosowego e. Jednocześnie doszło do tzw. afetyzacji, zaniku przedrostka de//di. W ten sposób w średniowiecznej Anglii występować zaczęło nowe słowo – sport. Etymologia wyrazu jest odległa - sięga bowiem starożytnego Rzymu. W obszarach Imperium, w jego schyłkowej fazie pojawiło się słowo oznaczające ćwiczenia i zabawy rekreacyjne poza bramami miasta. W budowie tegoż wyrazu wyodrębnić można rdzeń odwołujący się do łacińskiego porta (brama) oraz przedrostek dis, określający przemieszczanie (analogicznie do przedrostków występujących w wyrazach dyslokacja czy dystans).
W najstarszych zabytkach języka francuskiego występuje słowo disport, znaczące zabawę, przyjemność, radość. Można na tej podstawie wnioskować, że u schyłku Imperium Rzymskiego istniało złożenie oznaczające dosłownie "przenosić się za bramę", a metaforycznie będące synonimem "spędzania poza bramą czasu w ruchu i zabawie". Potwierdza tę tezę fakt występowania podobnej formy w językach: katalońskim, hiszpańskim (deporte, deportivo), portugalskim (desporto), prowansalskim (despourta), okstyańskim, włoskim (diporto) i rumuńskim. Znaczenie słowa sport nazywa aktywne spędzanie czasu poza bramą. (jakkolwiek dwuznacznie można to rozumieć:).
Pierwszy raz słowo sport w języku polskim udokumentowane zostało w jednoaktowej komedii Goszczyńskiego: "Wyścigi konne w Warszawie" (1856):

Polska w drodze postępu kołem leci chyżem
Stanęliśmy na równi z Anglią i Paryżem
Mamy wyścigi konne, sport wzmaga się wszędzie
A jeśli rząd pozwoli i Jockey Club będzie.

Najstarszy natomiast zapis encyklopedyczny i leksykograficzny odnotowano w "Encyklopedii Powszechnej" Samuela Orgelbranda z 1866.
Podaję w oparciu o spostrzeżenia W. Lipońskiego zawarte w jego obszernym studium: "Rochwist i palant. Studium etnologiczne dawnych polskich sportów i gier ruchowych".